داستان یک شاه سارق - مجله فیروزی

حتی می توان با کوشش بیشتر به مواردی دست پیدا کرد که کمتر در رسانه ها بیان شده است و جای پرداختن به آن وجود دارد. یکی از همین بخش ها پرداختن به املاک رضا پهلوی است. این موضوع در رسانه ها کمتر موردتوجه قرارگرفته است. حال شبکه مستند در قالب مستندی به نام ثبت با سند برابر نیست از اسناد منتشرنشده ای مربوط به املاک رضا پهلوی رونمایی می نماید؛ املاکی که در بسیاری از اتفاقات تاریخی عصر خود نقشی معین نماینده داشته است. این مجموعه مستند به کارگردانی مهدی شامحمدی و تهیه نمایندگی وحید کاظمی در هشت قسمت 50دقیقه ای برای نخستین بار روی آنتن تلویزیون می رود. پخش این مجموعه از شنبه دوم اسفند آغاز شده و هر شب به جز آدینه ساعت19 از شبکه مستند پخش می شود و نگاهی متفاوت به دوران حکومت رضا پهلوی در کشور دارد. با تهیه نماینده این مجموعه درباره جزئیات این مستند به گفت وگو نشستیم که در زیر می خوانید.

آنالیز اسناد مربوط به دوران پهلوی

ماجرای فراوری ثبت با سند برابر نیست به چهار سال پیش برمی شود. ما سفری به آفریقای جنوبی داشتیم و در این سفر متوجه مسائل مالی و مالی خانواده پهلوی شدیم، اسنادی که در برش هایی از روزنامه در آن مقطع زمانی وجود داشت. به همین دلیل کنجکاو شدیم تا درباره موضوع فساد اقتصاد پهلوی کارکنیم. درمجموع یک گروه تحقیقاتی نزدیک به دو سال، تمام اسناد مربوط به دوران پهلوی اول را موردآنالیز قراردادند که درنتیجه، نکاتی تأمل برانگیز توجه ما را جلب کرد. مجموعه مستند ثبت با سند برابر نیست، حاصل نتایج همان تحقیق و پژوهش است. در این تحقیقات به افرادی هم رسیدیم که چون منافع فردی و شخصی از آن برهه تاریخی داشتند به طرفداری از رضا پهلوی، کتاب هم منتشر نموده بودند. درحالی که اگر رضاپهلوی راه آهن را به مناطقی از ایران هم برده بود این طور نبود که برایش منافع شخصی نداشته باشد، زیرا منفعت بسیار زیادی از زمین خواری اش برده اما طرف نمی خواست این موضوع را به لحاظ تاریخی موردآنالیز قرار بدهد و فیلتری جلوی چشمانش گذاشته بود تا آنچه را می خواهد ببیند اما نخواست ببیند زمین خواری رضا پهلوی چه بلاهایی بر سر مردم آورده بود. درواقع ما با ساخت مستند ثبت با سند برابر نیست سعی نموده ایم با دستمایه قرار دادن املاک رضا پهلوی شفاف سازی کنیم تا به اطلاعات مخاطبان افزوده شود.

2سال، صرف تحقیق و پژوهش

هر پروژه ای احتیاج به تحقیقات دارد و گروه سازنده مستند ثبت با سند برابر نیست هم از این امر مستثنا نیست. آنها دو سال زمان گذاشتند تا با دست پر یک مستند تماشایی را برای مخاطبان بسازند. به همین دلیل در این بخش تمرکز بیشتری کردند تا این مستند روایت درستی از تاریخ داشته باشد. البته در دوران پهلوی اول نکاتی وجود دارد که تا به امروز در رسانه ها کمتر بیان شده یا به هر دلیلی به عنوان بخشی از تاریخ بازگو نشده است. یکی از این نکات، املاکی است که به نام رضا پهلوی ثبت شده و در دفتری به نام املاک اختصاصی، ثبت شده که نشان می دهد چه املاک و دارایی هایی در تصرف رضاخان بوده است. این دفتر اکنون در موسسه مطالعات تاریخ معاصر نگهداری می شود. در آن بیش از 44هزار سند ثبتی مربوط به رضا پهلوی ذکر شده که بعدا به قیمت یک شاخه نبات به پسر او یعنی محمدرضا پهلوی منتقل شده است. به همین دلیل گروه پژوهش کوشش کردند این بخش ها را جمع آوری نمایند و ما به بهترین شکل در مستند ثبت با سند برابر نیست، بپردازیم.

از لباس ها تا معماری شهرها

در قسمت اول، بیوگرافی دقیقی از شکل گیری شخصیت رضا پهلوی ارائه شده است. برای مثال به عبدالحسین فرمانفرماییان که به نوعی الگوی سیاسی رضاخان است، می پردازیم و شکل گیری شخصیت سیاسی و مالی رضا پهلوی را نشان می دهیم. فرمانفرماییان یکی از عظیم ترین ملاک های ایران بوده و چون رضا پهلوی نگهبان او بوده خوب فهمیده بود برای موفقیت در سیاست باید قدرت مالی داشت و صاحب املاک بود. رضاخان، شاگرد خلف این پیر سیاست است و با الگو دریافت از او آغاز به جمع آوری املاک می نماید تا این که تبدیل به عظیم ترین زمین خوار کشور در دوره خود می شود. در قسمت های بعدی به موضوعاتی مانند تغییر شکل ظاهری جامعه از جمله لباس و کلاه تا معماری شهرها و... می پردازیم. رضا پهلوی در این دوره بسیار کوشش می نماید شکل ظاهری جامعه را به گونه ای تغییر دهد که همه بگویند این شکل متاثر از اوست و ایران جدید را بنا نهاده است.

بازسازی نداشتیم

در این مجموعه بازسازی نداریم و تصاویر آرشیوی به همراه نریشن و مصاحبه با پژوهشگران تاریخ را داریم. علاوه براین، سراغ نوادگان کسانی رفتیم که در دوران تظلم خواهی توانسته بودند املاک خود را پس بگیرند. باید بدانید در دوران پهلوی دوم، عده ای از رضاخان شکایت کردند و گفتند او زمین های ما را به زور گرفته است. دادگستری وقت بخش کوچکی از این زمین ها را به آنان برگرداند. بنابه تصویب قانون املاک واگذاری در مجلس شورای ملی قرار براین بود املاک به صاحبان اصلی آن بازشود اما بخش عظیمی در تملک بنیاد پهلوی باقی ماند.

انتخاب کارگردان

هر فردی نمی تواند کارهای تاریخی را به درستی در بیاورد. ما بین گزینه هایی که زیاد هم نبود سراغ شامحمدی رفتیم به دلیل این که تعهد کاری بالایی دارد و نه تنها خوش اخلاق است، بلکه بسیار هم کاربلد است. به همین دلیل سعی کردیم با انتخاب او از ظرفیت هایش برای ساخت مستند ثبت با سند برابر نیست، استفاده کنیم. از سوی دیگر، در این مدت بازخوردهای خوبی هم داشتیم و قسمت هایی که پخش شدند، کلی بازدیدنماینده داشته و این نشان می دهد مردم برای تماشای این مستند کنجکاو هستند.

دشواری های کار

گرچه این گونه کارها دشواری های خاص خودش را دارد، اما کاظمی، تهیه نماینده مستند معتقد است کشف و شهود جذابیت زیادی دارد و باعث می شود دشواری های جهت به چشم نیاید. گروه پژوهش برای تحقیق درباره این اثر زحمت زیادی کشید و به بهترین شکل، کارگردان کار هم تحقیقات را روایت نموده است. ما هم شرایط را فراهم کردیم تا پژوهشگران در موسسه مطالعات تاریخ معاصر و... حضور داشتند تا بتوانند جهت را به درستی انتخاب نمایند. نکته قابل توجهی که در اسناد وجود دارد این است که وقتی از سند ثبتی حرف می زنیم، منظورمان سند آپارتمان نیست، بلکه سند شهر و قریه (روستا) است. برای مثال نوشته شده قریه عالیه کلا یا ولیکدان متعلق به رضا پهلوی است یا سند کل منطقه یوسف آباد تهران یا کل شهر قائمشهر که نامش را شاهی گذاشته بود به نام رضا پهلوی خورده است. موضوع قابل توجه، ارتباط بین این اسناد با بعضی اتفاقات مهم کشور است. برای مثال، در حین احداث راه آهن در کشور می بینیم تمام املاک و زمین های مرغوبی که در محدوده ریل قطار بوده به نام رضاشاه شده است. خرده مالکان این مناطق را تحت فشار قرار می دادند تا زمین ها را با قیمت ناچیز تقدیم رضا پهلوی نمایند. این ماجرا مربوط به قبل از کودتا یا شاه شدن رضاخان است. این رویه سال ها ادامه داشت. تقریبا کل مازندران، گیلان، گرگان، شمال خراسان، بخش عظیمی از تهران و رودهن تا دماوند و ساوجبلاغ بخشی از املاک ثبت شده رضاخان است. با توجه به همین سوژه و ابعاد مختلف آن که مرتبط با اتفاقات مهم تاریخ ایران است، تصمیم گرفتیم مجموعه مستندی فراوری کنیم که نتیجه آن مجموعه هشت قسمتی ثبت با سند برابر نیست به کارگردانی مهدی شامحمدی شده است. در این مجموعه، ارتباط بین اتفاقات و رخدادهای سیاسی، اجتماعی و مالی کشور با این املاک، مبتنی بر اسناد به تصویر کشیده شده است. به عبارت دیگر، املاک رضاخان بستری شده است تا اتفاقات آن عصر را بهتر بفهمیم و تحلیل کنیم.

منبع: فاطمه عودباشی - رسانه / روزنامه خبرنگاران