سکوتِ بازار مسگرها، چینی ها هنر صفوی را به نابودی کشاندند - مجله فیروزی

با ما همراه باشید و با تور چین ارزان از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

روزگار گذشت و کم کم صنایع دستی که با عشق فراوری می شدند جای خود را به صنایع بی روح و زمخت کارخانه ای و ماشینی دادند و این روزها وقتی به خانه های کرمانی ها سر می زنیم دیگر خبری از صنایع دستی غنی این استان نیست و به وضوح استفاده از آن ها کمرنگ و همین امر باعث دلسردی هنرمندان شده است.

حال وروز ناخوش صنایع دستی کرمان بر کسی پوشیده نیست؛ به هر رشته ای از این حوزه که می نگری غبار فراموشی و غفلت را می بینی و گویی صنایع دستی این دیار دچار سکته ای ناقص شده و به احیا و بازنگری احتیاج دارد.

اقلام صنایع دستی فلزی، مس، فرش، پته، شال، خورجین بافی، سفره بافی، حصیربافی، گلیم، جاجیم، سفالگری و صنایع چوبی ازجمله صنایع دستی بومی دیار کریمان است. باوجود مسائل گفته شده فراوری صنایع دستی در بین عشایر همچنان رونق دارد و ساکنان عرصه های طبیعی استان که دل هایی به پهنای دشت های سرسبز دارند فعال ترین افراد عرصه صنایع دستی به شمار می فرایند.

به گفته مسئولان اخیراً 30 مورد از صنایع دستی استان کرمان مُهر اصالت کشوری و تأیید اعتبار دریافت کردند و در آینده نزدیک جز مجموعه های مورد تأیید یونسکو قرار خواهند گرفت.

اقبال کم جوانان از صنایع دستی و قطع شدن زنجیره آموزش نسل به نسل هنرهای این حوزه باعث شده که صنایع دستی کرمان چهره در نقاب مظلومیت و فراموشی بکشد.

صدای چکش های مس گران کرمانی به تاریخ پیوست

نام هنر: مسگری

قدمت: دوره صفویه

شهر زادگاه هنر: شهر کرمان

معرفی کوتاه هنر: در هنر قلم زنی به روش سطح کاری که خاص منطقه کرمان است صنعتگر از ایجاد هرگونه فرورفتگی در سطح ظروف مسی پرهیز می نماید و فقط بر اساس طرح موردنظر با قلم هایی بر روی مس خط می اندازد یا با قلم هایی که بافت های گوناگون دارند بر سطح فلز بافت ایجاد می نماید.

بیشترین کاربری: ظروف و وسایل تزیینی

هنرمندان به نام این عرصه: سید محمد فریضنی، حسن اشرف زاده، حمید ابراهیمی (از جوانانی بوده که به مس گری روی آورده است) و حامد اشرفی صفارزاده

هنرمندان بازمانده: سید محمد فریضنی، حسن اشرف زاده و حامد اشرفی صفارزاده

شرایط فعلی این هنر در استان: در حال منسوخ شدن

علل رکود و مهم ترین چالش های پیش روی احیا: تأمین نشدن مواد اولیه، ورود کالاهای بی کیفیت و ارزان چینی، قطع شدن زنجیره آموزش نسل به نسل، سختی کار، کمبود اعتبارات حمایتی، نبود بازار خریدوفروش مناسب

ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: نوآوری، تأمین مواد اولیه و بازاریابی

استان کرمان به بهشت معادن شهرت داشته و وجود معادن بزرگ مس در شهربابک، بردسیر و سرچشمه باعث شد مردم خوش ذوق دیار کریمان به سمت مس گری و قلم زنی مس سوق داده شوند؛ وجود حفاری هایی در منطقه تل ابلیس در شهرستان بردسیر کرمان نشان از وجود کوره های مس پنج هزارساله در این دیار دارد.

در هنر قلم زنی به روش سطح کاری که خاص منطقه کرمان است صنعتگر از ایجاد هرگونه فرورفتگی در سطح ظروف مسی پرهیز می نماید و فقط بر اساس طرح موردنظر با قلم هایی بر روی مس خط می اندازد یا با قلم هایی که بافت های گوناگون دارند بر سطح فلز بافت ایجاد می نماید.

تا چندی پیش وقتی که قدم در بازار مسگرهای کرمان می نهادی صدای ریز چکش هنرمندان این دیار مانند آهنگی دل نشین به گوش می رسید و پیغام زندگی و پویایی را با خود به همراه داشت؛ حال و هوایی که امروز به رؤیایی برای این راسته از بازار تبدیل شده و استادکاران چکش ها را به گوشه ای نهاده اند و به جای عرضه هنر دستانشان فروش ظروف مسی چینی را پیشه خودنموده اند.

صنایع دستی در حال منسوخ کرمان

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان در تبادل نظر با مهر با اشاره به وسعت کرمان می گوید: در هر گوشه از این استان پهناور مردم دستی در هنر داشته و از شمالی ترین تا جنوبی ترین نقطه درزمینهٔ سنگ های قیمتی، نیمه قیمتی، مس و الیاف صنایع دستی بی نظیری را خلق می نمایند.

غلامرضا فرخی ادامه می دهد: از 300 رشته صنایع دستی موجود در کشور تعدادی منحصر به کرمان و صنایع دستی بومی این دیار هستند که از این میان می توان به پته و گلیم سیرجان اشاره نمود.

وی از پی گیری ها برای ثبت سیرجان به عنوان شهر جهانی گلیم خبر می دهد و می افزاید: متأسفانه بعضی رشته ها همچون حصیربافی شهداد، شیشه گری، سفره بافی ماهان، گیوه بافی زرند، عریض بافی، مس چکشی، قلم زنی مس، سراجی سنتی، رنگرزی گیاهی، چادرشب بافی لاله زار و سفالگری سیرجان، گره چینی در استان کرمان در حال منسوخ شدن است.

آب حیات در بستر خشکیده بعضی صنایع دستی کرمان

فرخی ترمه باقی هوتک را نیز یکی از صنایع دستی در حال منسوخ می داند و می افزاید: با کوشش هایی که اجرا شده این رشته صنایع دستی ظرف یک تا دو سال آینده احیا خواهد شد.

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان همچنین از ایجاد مجموعه ای به منظور احیاء گیوه بافی شهربابک خبر می دهد و می گوید: یکی از علل منسوخ شدن بعضی رشته ها مانند گیوه بافی کاربردی نبودن این فراوریات در دنیای امروز است.

وی نبود نوآوری در صنایع دستی را از دیگر دلایل منسوخ شدن بعضی صنایع دستی می داند و می افزاید: شاید بعضی رشته ها به اسم در استان های دیگر نیز وجود داشته باشند اما شیوه کار و نوع مواد در مناطق مختلف متفاوت است.

سازهایی که دیگر کوک نمی شود

فرخی ادامه می دهد: در مناطق جنوبی استان کرمان نظیر کهنوج، قلعه گنج، روبار جنوب و فاریاب خورجین بافی، زیورآلات سنتی و ساخت سازهای سنتی قیچک کمانچه نیز منسوخ شده چراکه این کارها صرفه مالی نداشتند و کم کم هنرمندان این حرفه را کنار گذاشته و زنجیره انتقال سینه به سینه این دانش به نسل های آینده قطع شد.

وی در مورد قلم زنی مس به سختی کار اشاره می نماید و می گوید: امروزه شاهد ورود جنس های چینی به بازار هستیم؛ جنس های چینی و خارجی که با لیزر بر روی آن ها کار می شود در کنار اجناسی باکیفیتی قرار می گیرند که به دلیل ارزش بالا قیمتی به مراتب بیشتر دارند چراکه هنرمند با دستان خود ذره ذره این اثر هنری را خلق نموده و گویی از روح خود در آن دمیده است.

وی در اختیار قرار دادن مواد اولیه به صنعت گران را یکی از راهکارهای احیا مس دانسته و می افزاید: باید بحث های حمایتی نظیر بیمه و ارائه تسهیلات بیش ازپیش موردتوجه قرار گیرد.

فرخی می گوید: درواقع صنایع دستی الهام گرفته از ایده ها و افکار درونی هنرمندان است و به فراوریاتی اطلاق می شود که 100 درصد مواد به کاربرده شده در آن طبیعی بوده و 70 درصد آن نیز کار دست باشد.

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی استان کرمان از کوشش برای احیاء سالیانه یک یا دو رشته صنایع دستی بسته به اعتبار دریافتی خبر می دهد و می افزاید: برای اینکه افراد ترغیب به فعالیت درزمینهٔ صنایع دستی شوند سعی شده است مواد اولیه در اختیار آن ها قرار داده شود ضمن اینکه آموزش های رایگان نیز به افراد ارائه می شود.

وی بازاریابی برای صنایع در حال منسوخ را بسیار مهم می داند و می گوید: اگر فرد بتواند فراوریات خود را به فروش برساند به طور یقین به حرفه خود ادامه می دهد ولی چنانچه بازاریابی خوبی صورت نگیرد هنرمند دلسرد شده و این حرفه را رها می نماید.

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان عنوان می نماید: تمامی رشته ها ازنظر صنایع دستی مهم بوده و بر اساس بودجه و اعتبار در همه حوزه ها کار می شود.

وعده احیا مسگری در سال آینده

وی در مورد اقدامات اجرا شده برای احیا مس گری می گوید: چنانچه سال جاری اعتباری برای احیا رشته های در حال منسوخ اختصاص داده شود مس در اولویت قرار داشته و در این زمینه فعال می شویم.

فرخی به راه اندازی یک فروشگاه بزرگ مس به صورت ورک شاپ در مجموعه بازار مسگرها کرمان اشاره می نماید و می گوید: میراث در این زمینه تسهیلاتی برابر 100 میلیون اختصاص داده و عملاً در این فروشگاه قلم زنی مس انجام می شود.

وی قدمت مس را مربوط به کرمان می داند و می افزاید: قلم زنی اصفهان نیز از کرمان گرفته شده و این هنر در کرمان به دوران صفویه برمی شود. تمامی افرادی که در بازار مس گرها هستند درگذشته این کار را انجام می دادند اما به دلیل سختی کار و مسائلی که وجود داشت از این کار کناره گیری کردند.

گام های نخستین برای تأمین مواد اولیه مسگران کرمانی

فرخی تأمین مواد اولیه مس گران را حائز اهمیت می داند و می افزاید: برای این منظور فردی به استانداری معرفی شده که بتواند زیر نظر این معاونت سهمیه ای را در تناژ بالا از شرکت های مس دریافت نموده و به صورت خرد باقیمت تمام شده (ارزان) در اختیار صنعت گران قرار دهد.

وی از کرمان به عنوان بهشت معادن یاد می نماید و می گوید: در بازار کرمان مجموعه بازار مس گرها راداریم اما سال هاست به دلایل مختلف ازجمله نبود توجیه مالی صنعت گران اقلام مسی را از اصفهان می آورند و فراوری کارگاهی را کنار گذاشته اند.

فرخی ادامه می دهد: به دنبال این هستیم که مس گری در کرمان احیا شود و مجدد مردم و توریست ها فراوری زنده مس و قلم زنی را در بازار شاهد باشد که مجموعه بسیار بزرگی در بازار مس گرها برای این منظور راه اندازی شده است.

وی از رتبه اول کرمان در بحث نوآوری و فروش صنایع دستی در سطح کشور خبر می دهد و می افزاید: کرمان سال جاری نشان ملی ازلحاظ کیفیت صنایع دستی در جنوب شرق کشور را به خود اختصاص داد که نشان می دهد صنایع دستی این دیار از کیفیت و مرغوبیت بالایی برخوردار است.

فرخی کمبود بودجه را چالش اصلی برای احیاء صنایع دستی منسوخ و در حال منسوخ می داند و می گوید: بر اساس بودجه اختصاص یافته برای احیا این هنرها برنامه ریزی می شود؛ کرمان در حالی پهناورترین استان کشور است که بودجه صنایع دستی آن برابر با استان هایی است که ازنظر وسعت و جمعیت کمتر از آن هستند.

وی از پرداخت تسهیلات چهار درصد با بهره کم به صنعت گران واجد شرایط خبر داده و می افزاید: همچنین بیمه صنعت گران در دستور کار واقع شده است.

این حال وروز تنها یکی از آثار در حال منسوخ دیار کریمان است و امروز نگاه فعالان حوزه صنایع دستی به دستان مسئولینی است که شاید گامی در این راه نهاده و با چاره اندیشی خونی تازه در رگ های صنایع دستی کرمان جاری نمایند.