استفاده از فناوری های جدید ، سلامت الکترونیکی در مقابل کرونا - مجله فیروزی

به گزارش خبرنگاران، دکتر سعیدرضا عاملی، استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران در یادداشتی برای خبرنگاران می نویسد:

در طول تاریخ، همیشه شیوع بیماری های عفونی، از شیوع طاعون در آتن (430ق.م) که نخستین بیماری عفونی فراگیر بود تا کووید- 19 که جدیدترین بیماری فراگیر در وسعت دنیای است، خسارت های جبران ناپذیری بر انسان و حیات اجتماعی و مالی او داشته است. نگاهی به خطر سیر بیماری های فراگیر نشان می دهد که فاصله شیوع چنین بیماری هایی در دهه اخیر نسبت به قبل کوتاه تر شده است . در دوره معاصر، در شرایط تهدید ویروس های فراگیری مانند کرونا یا حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله، خدمات سلامت الکترونیکی، امکان مهم تامین سلامت عمومی، اعم از پیشگیری، رصد، تشخیص، اولویت بندی اقدامات، درمان و پیگیری است. درواقع زمانی که ریسک بیماری به سطح همه مردم نزدیک می گردد، امکان اتصال مردم به شبکه ارتباطی مشترک (اینترنت)، که امروز نزدیک به 60 میلیون نفر جمعیت ایران امکان دسترسی به اینترنت و شبکه های ملی و بین المللی اجتماعی را دارند (مرکز برنامه ریزی و نظارت راهبردی سازمان فناوری اطلاعات، 1398)، فرصتی مهم برای کاهش توسعه بیماری ها و ارائه خدمات بهداشتی و سلامت عمومی و درمان فراگیر به وسیله ارائه دانش های لازم عمومی و فردی به حساب می آید. بر این اساس، مرور اجمالی ظرفیت های سلامت الکترونیکی در ارائه مراقبت های سلامت در زمان شیوع بیماری های فراگیر مانند کووید- 19 از اهمیت بالایی برخوردار است.

• مفهوم سلامت الکترونیکی

اصطلاح سلامت الکترونیکی نخستین بار در سال 1999 در سطح آکادمیک مطرح شد. تا پیش از آن، این مفهوم در بخش صنعت و بازاریابی در ارتباط با هر چیزی که مرتبط با رایانه و پزشکی بود، مورد استفاده قرار می گرفت. ایزنباخ (2001) در مقاله سلامت الکترونیکی چیست؟ این مفهوم را به عنوان زمینه در حال ظهوری میان انفورماتیک پزشکی، سلامت عمومی و کسب و کار تعریف نموده که به خدمات و اطلاعات مربوط به سلامت که به وسیله اینترنت و فناوری های مرتبط با آن ارائه می گردد یا بهتر می گردد، اشاره دارد. سازمان بهداشت دنیای نیز (2019) سلامت الکترونیکی را به عنوان استفاده مقرون به صرفه و امن از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی برای پشتیبانی از سلامت و زمینه های مرتبط با سلامت تعریف نموده که شامل خدمات مراقبت سلامت، نظارت بر سلامت، ادبیات سلامت، و آموزش، دانش و تحقیق سلامت است.

• ویژگی های سلامت الکترونیکی

کارایی: کارایی یکی از وعده های سلامت الکترونیکی در حوزه مراقبت است که کاهش هزینه ها را به دنبال دارد. یکی از روش های کاهش هزینه ها، اجتناب از تشخیص تکراری یا غیرضروری یا مداخلات درمانی به وسیله امکانات ارتباطی پیشرفته میان مؤسسات خدمات بهداشت و درمان و به وسیله درگیری و مشارکت بیمار است.

بهبود کیفیت مراقبت: افزایش کارایی نه تنها هزینه ها را کاهش می دهد، بلکه همزمان کیفیت را بهبود می بخشد. سلامت الکترونیکی ممکن است کیفیت مراقبت سلامت را برای مثال به وسیله امکان پذیر کردن مقایسه میان تأمین نمایندگان مختلف، درگیر کردن مصرف نمایندگان و راهنمایی بیماران به سوی بهترین تأمین نماینده بهبود بخشد.

مبتنی بر شواهد بودن: مداخلات سلامت الکترونیکی باید مبتنی بر شواهد باشد، به این معنا که اثربخشی و کارایی آن باید به وسیله ارزیابی دقیق علمی و با توجه به سابقه مورد، ثابت گردد.

توانمندسازی مصرف نمایندگان خدمات و بیماران: با ایجاد پایگاه های دانش پزشکی و پفراینده های الکترونیکی شخصی در دسترس برای دریافت نمایندگان خدمات به وسیله اینترنت، سلامت الکترونیکی راه های جدیدی برای پزشکی بیمارمحور ایجاد می نماید.

تعامل پزشک و بیمار: تشویق رابطه جدید میان بیمار و متخصصان سلامت به سمت مشارکت واقعی، جایی که تصمیمات به صورت اشتراکی اتخاذ می گردد.

آموزش پزشکان: آموزش پزشکان به وسیله منابع برخط (آموزش مداوم پزشکی) و مصرف نمایندگان (آموزش سلامت، اطلاعات پیشگیری برای مصرف نمایندگان) اهمیت دارد.

تبادل اطلاعات: امکان پذیری تبادل و ارتباط اطلاعات به شکل استاندارد میان سازمان های حوزه مراقبت سلامت.

گسترش حوزه خدمات بهداشت و درمان: دامنه مراقبت سلامت، مافوق مرزهای قراردادی است؛ به این معناست که در سلامت الکترونیکی به مصرف نمایندگان این فرصت را می دهد تا به سهولت خدمت سلامت را به صورت برخط از تأمین نمایندگان دنیای دریافت نمایند.

اخلاقیات: سلامت الکترونیکی شامل اشکال جدیدی از تعامل پزشک و بیمار بوده و چالش ها و تهدیدهای جدید اخلاقی از قبیل رضایت بیمار، حفظ حریم خصوصی بیمار، محرمانگی اطلاعات مربوط به سلامت بیمار و برابری به همراه دارد.

خدمات عادلانه: ارائه عادلانه خدمات سلامت از جمله اهداف سلامت الکترونیکی است و پیاده سازی و اجرای آن براساس اصل برابری و عدالت اهمیت زیادی دارد.

• سلامت همراه با گسترش موبایل

در حوزه سلامت الکترونیکی، کاربرد فناوری های موبایل، مفهوم سلامت همراه را مطرح نموده که با هدف بهبود سلامت عمومی گسترش یافته است. این مفهوم برای نخستین بار توسط لاکسمینارایان و استپانیان در سال 2000مطرح شد و پس از آن عمومیت یافت. در سال 2003، استپانیان و لاکال سلامت همراه را به عنوان فناوری های ارتباطی و شبکه ای همراهِ در حال ظهور برای سیستم های مراقبت سلامت تعریف کردند و در ادامه در سال 2004، استپانیان و دیگر همکارانش در تکمیل مطالعات پیشین خود شرح دادند که سلامت همراه مفهومی است که حوزه های شبکه سازی، رایانش موبایل، سنسورهای پزشکی و دیگر فناوری های ارتباطی در مراقبت سلامتی را پوشش می دهد و بر این اساس، سلامت همراه اشاره به رایانش موبایل، سنسور پزشکی و فناوری های ارتباطاتی برای مراقبت سلامت دارد. همچنین در سال 2006، استپانیان و همکارانش کتاب سلامت همراه: سیستم های در حال ظهور سلامت همراه را تألیف کردند که در آن، سلامت همراه به عنوان فناوری های در حال ظهور ارتباطات و شبکه موبایل برای سیستم های مراقبت سلامت تعریف شده است.

سازمان دنیای بهداشت (2011) نیز سلامت همراه را به عنوان فعالیت پزشکی و سلامت عمومی که با دستگاه های موبایل مانند تلفن های همراه، دستگاه های کنترل بیمار، دستیار دیجیتال شخصی و دیگر دستگاه های بی سیم پشتیبانی می گردد، تعریف نموده اند. کمیسیون اروپا (2015، 2014) تعریف سازمان بهداشت دنیای را پذیرفته و در تکمیل آن، علاوه بر دستگاه های مذکور، سلامت همراه را شامل اپلیکیشن هایی چون اپلیکیشن های سبک زندگی و تندرستی که می تواند به دستگاه های پزشکی یا سنسورها متصل گردد و همچنین سیستم های راهنمای شخصی، یادآوری نماینده های اطلاعات سلامت و پزشکی که به وسیله پیغامک فراهم می گردد و پزشکی از راه دور که به صورت بی سیم تأمین می گردد، دانسته است.

سلامت همراه، ابزار پشتیبانی نماینده و حمایت گر برای مدیریت و تأمین مراقبت سلامت بوده و مزایای زیادی دارد که مهم ترین آنها عبارتند از: گسترش سیستم سلامت بیمارمحور: سلامت همراه، مراقبت سلامت را به خانه آورده و این ظرفیت را دارد که بخش سلامت را به سمت غیرمرکزی شدن و مراقبت سلامت بیمارمحور ببرد و لذا حق خود معین نماینده بودن را تشویق می نماید. درحقیقت سلامت همراه به توانمندسازی افراد یاری می نماید و به آنها این توانایی را می دهد تا به صورت فعالانه ای سلامت خود را مدیریت نمایند و با راهکارهای کنترل از راه دور و فناوری های راستایابی ماهواره ای در دستگاه های موبایل و خودارزیابی و خودعیب یابی، زندگی مستقلانه تری داشته باشند (کمیسیون اروپا، 2015، 2014). همچنین فناوری های همراه می توانند عوامل مختلف صنعت علوم سلامت را به وسیله جهت دهی الگوی بیمارمحور به سوی اجتماع محور و یکپارچگی و شبیه سازی به زندگی واقعی تسهیل نمایند و محیطی مبتنی بر تقاضا را به وجود آورند (مرکز دلویته، 2012، به نقل از عاملی، 1396).

عدالت در ارائه خدمات سلامت: امروزه تعداد قابل توجهی از مردم، به اطلاعات و خدمات سلامت به وسیله تلفن های همراه دسترسی دارند. سلامت همراه امکان دسترسی به خدمات و مهارت های سلامت و اطلاعات مربوط به حفظ زندگی حتی در دورافتاده ترین نقاط کشورهای کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه که دسترسی محدودی به اطلاعات سلامت دارند را فراهم نموده است و در توسعه ارزش های همبستگی و برابری نقش مهمی دارد (کمیسیون اروپا، 2015).

ترویج سبک زندگی سالم: یکی از مزایای سلامت همراه، ایجاد دسترسی به خدمات تشویق نماینده سلامت است. به عبارت دیگر، سلامت همراه ایجاد تغییرات مثبت برای انجام رفتارهای سالم را ترویج می نماید (سازمان دنیای بهداشت، 2018).

مراقبت سلامت کارآمدتر: سلامت همراه به وسیله برنامه ریزی بهتر، ارتباطات به موقع و کاهش مشاوره های غیرضروری و متخصصان آماده تر، می تواند روش کارآمدتر و مؤثرتری برای ارائه مراقبت سلامت فراهم کند. علاوه بر این، تحلیل های عظیم داده هایی که سلامت همراه فراوری می نماید، می تواند به بهبود اثربخشی مراقبت سلامت و پیشگیری از بیماری یاری کند (کمیسیون اروپا، 2014).

افزایش امید به زندگی: ابزارهای خودارزیابی و تشخیص از راه دور سلامت همراه در تشخیص مسائل مربوط به سلامت اهمیت زیادی دارد و داده هایی را در اختیار تأمین نمایندگان خدمات مراقبت سلامت قرار می دهد تا بتوانند به موقع مداخله مؤثری نمایند. چنین رویکردی، ظرفیت بهبود کیفیت زندگی و حتی افزایش امید به زندگی را دارد (کمیسیون اروپا، 2014).

کاهش هزینه های سلامت عمومی: نتایج مطالعه سازمان دنیای بهداشت در سال 2011نشان می دهد که سلامت همراه در کشورهای با درآمد بالا برای از میان برداشتن هزینه های مراقبت سلامت همراه به پیش می رود، اما در کشورهای در حال توسعه، اساسا برای تأمین دسترسی به مراقبت اولیه ارائه می گردد (کمیسیون اروپا، 2014).

ایجاد پایگاه داده های عظیم: سلامت همراه واکاوی حجم زیادی از داده های مربوط به سلامت را تسهیل می نماید. این داده ها می تواند در پایگاه های داده عظیمی ذخیره شوند و دارای ظرفیت تقویت پژوهش و نوآوری مراقبت سلامت هستند. همچنین آنها پژوهشگران و دانشمندان را قادر به درمان بهتر بیماری به وسیله جست وجوی الگوها در مقیاسی وسیع و یا رسیدن به نتایج جدید نموده و به توسعه مکانیسم های پیشرفته تری برای تشخیص و پیشگیری از بیماری یاری می نمایند و می توانند مدل های کسب و کار نوآورانه ای را در این زمینه توسعه دهند. علاوه بر این، رایانش ابر، نقش مهمی در افزایش ظرفیت ذخیره و پردازش داده دارد که برای مدیریت چنین حجمی از داده و اطمینان از دسترس پذیری آن در هر زمان و هر مکانی ضروری است.

• کاربردهای فناوری های جدید در مبارزه با بیماری های فراگیر

فناوری ها امکان متوقف کردن انتشار بیماری های فراگیر را ندارند، اما می توان از آنها در سطوح مختلفی استفاده کرد. بعضی کاربردهای فناوری های جدید که می توانند در زمان شیوع چنین بیماری های استفاده شوند، در ادامه مطرح می گردد.

اینترنت اشیا و تشخیص آلودگی های محیطی: امروزه مدل های تشخیص اپیدمی مبتنی بر اینترنت اشیا مورد توجه قرار گرفته است. فناوری های مبتنی بر اینترنت اشیا با استفاده از دیوایس ها و سیستم های مختلف، امکان کنترل، پیش بینی و پایش دائمی افراد و محدوده های آلوده و تحلیل روابط و رفتارهای افراد را فراهم می نمایند و قادر به پیش بینی و تشخیص ایپدمی همراه با افزایش آگاهی بخشی عمومی هستند. برای مثال، ماسودا و هولم (2013) یک سیستم پیش بینی و کنترل بیماری عفونی را با استفاده از شبکه های موقتی طراحی کردند و مطرح می نمایند که داده های موقتی، توانایی فهم پویایی گروه های اجتماعی را با توجه به زمان و گسترش بیماری دارد و می تواند به یافتن روش های بهتری برای تجزیه و تحلیل، پیش بینی و کنترل بیماری فراگیر یاری کند. شبکه های موقتی، چارچوب مدل سازی برای فهم گسترش اپیدمی در شبکه های اجتماعی هستند که ماسودا و هولم از این چارچوب استفاده نموده اند تا سیستم کنترل و پیش بینی بیماری عفونی را طراحی نمایند. در مطالعه دیگری، سوود و ماهاجان ، سیستم مبتنی بر اینترنت اشیا را برای تشخیص و مدیریت گسترش ویروس چیکونگونیا طراحی کردند که این سیستم تنها برای تشخیص این ویروس بود و برای تشخیص ویروس دیگری ممکن است کاربرد نداشته باشد. همچنین ساندهو و همکارانش سیستم نظارت و کنترل آنفلوآنزا نوع A/H1N1 با استفاده از تجزیه و تحلیل شبکه اجتماعی طراحی کردند که مکانیسم طراحی شده در جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از سنسورهای اینترنت اشیا و رایانش ابری بسیار سودمند بود.

• عظیم داده ها و یادگیری ماشین راهی برای یافتن الگوی توسعه بیماری های مسری

امروزه از فناوری های علم داده در مبارزه با شیوع بیماری های عفونی استفاده می گردد. این فناوری ها داده های مختلف در ارتباط با بیماری فراگیر را جمع آوری و با نقشه و محل داده ها ترکیب می نماید و لذا می تواند به عنوان راهکاری برای شناسایی راستا گسترش بیماری و جمعیت هایی که بالقوه در معرض ابتلا هستند، در نظر گرفته گردد. درواقع تجزیه و تحلیل عظیم داده، شامل جمع آوری حجم زیادی از داده های ساخت یافته و ساخت نیافته، بیرون کشیدن ارزش از داده ها، تجزیه و تحلیل یافته ها و استفاده از آن در تصمیم گیری است. در ارتباط با بیماری های فراگیر، استفاده از چنین فرایندی امکان پاسخگویی علمی و درست را فراهم می نماید. همچنین با توجه به پیچیدگی بیماری های فراگیر مدرن، راهکاری چندوجهی موردنیاز است و راهکارهایی که صرفاً براساس عظیم داده هستند، ممکن است که خروجی معنادار و ملموسی را ندهد. لذا کوشش های اخیر متمرکز بر مبارزه با بیماری های فراگیر با به کارگیری داده های واقعی و به روز از منابع مختلف مانند اینترنت اشیا یا شبکه های اجتماعی است که داده های کاربردی تری را جمع آوری و اثربخشی تجزیه و تحلیل داده را بهتر می نماید (گزارش کمیسیون پهن باند برای توسعه پایدار، 2018).

هوش مصنوعی و روباتیک در بیماری های سرایت پذیر مثل کرونا پزشکی از راه دور نقش کلیدی را در زمان شیوع بیماری های فراگیر داردو دستگاه های روباتیک می توانند در چنین مواقعی استفاده شوند. برای مثال، می توان از روبات ها برای نمونه گیری از بیمار و یا آنالیز علائم بیماری وی استفاده کرد یا از هوش مصنوعی در تختخواب های بیمارستان ها برای کنترل علائم بیمار و یا حرکت اتوماتیک در مواقع احتیاج بهره گرفت و از به خطر افتادن پزشک و پرستار و سرایت بیماری مثل کرونا به دیگران جلوگیری کرد. همچنین بعضی روبات ها برای حمل زباله های بیمارستانی یا ضدعفونی اتاق های آلوده به کار گرفته می شوند که در کاهش مرگ ومیر پرسنل و کادر درمانی مؤثر است.البته بیماری و ویروس نتیجه شکستن قوانین الهی درخصوصی طبیعت (آب ها، خاک، هوا، گیاهان و اشجار)، جسم و رفتار و روح انسان است که منجر به تخریب و آلودگی طبیعت، آب ها، هوا و بیماری های جسمی و رفتار فردی و اجتماعی جامعه انسانی می گردد. خداوند حقیقت دنیا هستی را تدبیر نموده و هر نوع خروج از این حقیقت که در واقع همان قاعده و قوانین هستی است، منجر به بلاهای عمومی می گردد.به طور حتم فناوری های جدید، الزامات جدیدی را برای سلامت، بهداشت و درمان به وجود آورده که احتیاجمند به باز مهندسی نظام پزشکی با توجه به شرایط جدید هستیم.

ورود به دوره ظهور فناوری های جدید و عصر اتصال گرایی ، هوشمندسازی و اتوماتیک شدن همه انواع ارتباط و اتصال همه انسان ها، اطلاعات، اشیاء و فرایندها به دیوایس ها بر بستر الگوریتمی برنامه پذیر و با توانش داده پردازی، داده کاوی و هوشمندسازی اخطارها، یک نوع ظرفیت اخطار هوشمند برای توجه دادن به بیماری، درمان و خودمراقبتی با ظرفیت همه کاربران متصل به فضای مجازی یا شبکه های داخلی ارتباطی فراهم نموده است. از سوی دیگر، ظهور پزشکی جدید در قالب رادیولوژی مداخله ای، بیمارستان مجازی، پرستاری از راه دور، جراحی از راه دور، داروخانه از راه دور، توانمندسازی از راه دور، پایش از راه دور و آموزش پزشکی از راه دور، مشاوره از راه دور و یاری های اورژانس و اضطراری از راه دوره امکان پذیر شده است. ظرفیت سلامت و پزشکی از راه دور، اهمیت مکان و فاصله را کمرنگ نموده و در بسیاری از موارد اساساً اهمیت مکان و فاصله را از بین برده است. لذا با وجود توانایی های قدرتمند و فراگیر سلامت و پزشکی جمهوری اسلامی ایران، احتیاجمند تقویت قدرت سلامت و پزشکی مرتبط با فناوری های جدید هستیم. بدیهی است هرگز از پزشک حضوری، عینی و فیزیکی بی احتیاج نمی شویم اما بسیاری از عرصه ها در پیوند با فناوری های جدید و بازتعریف مهندسی پزشکی قابلیت نظام مندتر، محاسبه ای تر و کارآمدتر پیدا خواهد نمود. اهمیت سلامت و پزشکی دوفضایی در پایش، تشخیص و درمان بیماری های مزمن، مخاطرات ناشی از حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله و بیماری های سرایت بخش مثل همین ویروس جدید کرونا و بیماری کووید- 19 روشن و بدیهی است. این ظرفیت امکان مهمی است در جهت تأمین همکاری های مردمی ناظر بر خودمراقبتی عمومی، خدمات مهارتی در قالب پرستاری از راه دور، مشاوره از راه دور و درمان فراگیر و همه مقوله های مرتبط با فضای هوشمند مجازی که یک ضرورت جدی است.

• یکپارچگی راهکارهای سلامت در مبارزه با بیماری های فراگیر

فرایند یکپارچگی راهکارهای سلامت الکترونیک و سلامت همراه در سیستم های سلامت عمومی به دلیل نقش مهمی است که سلامت الکترونیک و سلامت همراه در تمامی مراحل فرایند ارائه مراقبت سلامت، اعم از پیشگیری، تشخیص، تصمیم گیری، درمان و پیگیری دارد.

مرحله پیشگیری: در مرحله پیشگیری، سلامت الکترونیکی به منظور پیغام رسانی و فعالیت های آموزشی و اطلاع رسانی و آگاهی افزایی درخصوص بیماری و نحوه انتشار آن و همچنین نشان دادن و تشویق عادات سالم رفتاری برای جلوگیری از ابتلا به آن استفاده می گردد. درواقع سلامت الکترونیکی با دسترس پذیر کردن اطلاعات سلامتی، اثربخشی پیشگیری از بیماری و آموزش امور مرتبط با سلامت عمومی را افزایش می دهد و بهره وری سیستم های سلامت را به وسیله نوآوری های فناورانه بیشتر می نماید. در این مرحله، سایت ها و اپلیکیشن های سلامت الکترونیکی برای آموزش و آگاهی بخشی مورد استفاده قرار می گیرند و در آنها به طور مستقیم اطلاعاتی در مورد شیوه های مراقبت و پیشگیری از ابتلا به بیماری و کاهش استرس، روش های آزمایش، خودتشخیصی و خوددرمانی و مدیریت بیماری ارائه گردد.

مرحله تشخیص: در مرحله تشخیص بیماری، سلامت الکترونیکی می تواند با معرفی علائم و نشانه های ابتلا به بیماری کووید 19، امکان تشخیص از راه دور را فراهم کند. همچنین تعامل با متخصصان و پزشکان در تشخیص سریع تر بیماری و بهتر شدن کنترل شرایط بیماری سودمند است، زیرا تشخیص ندادن به موقع می تواند اثرات جبران ناپذیری داشته باشد. در این مرحله، سلامت الکترونیکی از سایت ها و اپلیکیشن ها برای تعامل بیمار با پزشک و جمع آوری داده ها در مورد موارد ابتلا به بیماری استفاده می نماید که داده های جمع آوری شده می تواند مورد استفاده تأمین نمایندگان حوزه سلامت عمومی و سیاست گذاران باشد. همچنین سایت ها و اپلیکیشن های سلامت الکترونیکی می تواند برای پایش از راه دور استفاده گردد که شامل پایش شرایط سلامتی شهفرایندان هستند.

مرحله تصمیم گیری: زمانی که تشخیص صورت گرفت، فرد مبتلا شده و پزشک باید تصمیماتی اتخاذ کند و سلامت الکترونیکی می تواند به روش های مختلفی در تصمیم گیری سودمند باشد. در این مرحله، سلامت الکترونیکی در مورد مراکز درمانی که بیمار باید به آنها مراجعه کرد و نحوه مراجعه به آنها می تواند نقش مهمی داشته باشد.

سایت ها و اپلیکیشن های سلامت الکترونیکی می تواند برای کارکنان بخش مراقبت سلامت و پزشکی، مشاوره و اطلاعات لازم و مورد احتیاج را فراهم و به توانمندسازی آنها در فرایند تصمیم گیری یاری کند.

مرحله درمان: در طول درمان، فناوری جدید می تواند برای مدیریت علائم و شرایط بیمار یا برای خودمدیریتی بیمار و کنترل لحظه ای بیمار استفاده گردد. در این مرحله درصورت ابتلای خفیف به ویروس کرونا که امکان مراقبت در خانه وجود دارد، سلامت الکترونیکی فرصت هایی برای خودمراقبتی و خودمدیریتی بیماری، مشارکت بیمار در بهبود سلامت خود، ارائه خدمات شخصی شده، اطمینان از رعایت رژیم دارویی و کاهش هزینه های درمان فراهم می نماید.

مرحله پیگیری: در ادامه، پس از اینکه بیمار درمان شد، فعالیت های پیگیری مانند اندازه گیری علائم بازگشت مجدد بیماری یا اطمینان از رعایت رژیم دارویی و غذایی باید مورد توجه باشد که سلامت الکترونیکی می تواند از آن پشتیبانی کند.