نمایشنامه سبزیجات یک هجویه سیاسی زیرکانه است - مجله فیروزی

از دلیل انتخاب نمایشنامه سبزیجات برای ترجمه و همچنین از تجربه و سختی هایی که در ترجمه این کار داشتید، بگویید.

چون من علاقه زیادی به تئاتر دارم و در این حوزه نیز فعالیت می کنم، ترجمه نمایشنامه برایم لذتی دوچندان به همراه می آورد. و اصلا تصمیم دارم تمرکزم را بیشتر بر روی این حوزه بگذارم؛ ترجمه نمایشنامه از دو نظر برایم جذاب است. در وهله اول قدم برداشتن بر روی گام های نمایشنامه نویس است و دوم مربوط می شود به بعد از چاپ کتاب و این شانس که شخصیت هایی که به زبان مادری جان دار نموده ام، این بار روی صحنه نمایش متولد می شوند. و از طرفی به عقیده من نمایشنامه های تازه ترجمه شده همواره چیزی نو به فضای تئاتر اضافه می نماید.

فیتزجرالد را هم با کتاب معروفش گتسبی عظیم که یکی از کتاب های مورد علاقه ام نیز هست، شناختم و برای همین آثار دیگرش را مطالعه کردم و وقتی متوجه شدم که او تک نمایشنامه ای در آثارش دارد که ترجمه هم نشده بی درنگ به سراغش رفتم. هم موضوع جذابی داشت و هم فضایی بانشاط و کمدی. سختی که این ترجمه برایم به همراه داشت بیشتر به وسواس فکری ام در ترجمه برمی شود؛ خیلی حساس بودم که زبان طنز نمایشنامه درست از آب دربیاید و اینکه کاراکتر ها هر کدام زبان درست و مناسب خودشان را پیدا نمایند و سر جای اصلی شان بنشیند. با وجود اینکه این فرایند طولانی شد؛ اما نتیجه کار برایم بسیار دلچسب بود.

در سال 1923 بود که نمایشنامه سبزیجات در آتلانتیک سیتی، نیوجرسی اجرا شد اما استقبال چندانی از آن نشد و فکر می کنم حتی دیگر فیتز جرالد تلاشی برای اجرای آن در تئاتر برادوی نکرد. البته جرالد فکر می کرد این کار ثروت زیادی نصیبش کند اما ناکامی عظیمی در زندگی او شد به طوری که تا آخر عمرش دیگر کمتر از این کار یاد کرد.

- بله! فیتزجرالد خیلی روی این نمایشنامه اش حساب باز نموده بود و خیلی هم با انرژی روی آن کار می کرد حتی در نامه ای به یکی از دوستانش نوشته بود: این نمایشنامه شانس او می شود. کلا در این کارش، پیروزیت و ثروت بسیاری می دید. البته این تنها فعالیت فیتز جرالد در زمینه تئاتر نبوده است. او در دوران نوجوانی و جوانی اش هم نمایشنامه نویسی و کارگردانی را تجربه نموده بود و در آن زمان بسیار هم پیروز بوده است. البته این برمی شود به قبل از رمان نویس شدنش. اما حتی در دو رمان اولش هم می توان رد پای دیالوگ نویسی و تا حدی میزانس را در بخش هایی از اثرش مشاهده کرد.

وقتی که سبزیجات را می نوشت نگاهش به برادوی بود و در جایی برای دوستش در این باره می نویسد که تصمیم دارد یک نمایشنامه بنویسد که آینده اش را بسازد و همچنین در ادامه نوشته است که نمایشنامه اش یک نوشته وحشتناک خنده دار می شود. اما خب به دلایلی این اثر با شهرت چندانی روبه رو نشد و فیتزجرالد هم تصمیم گرفت به داستان نویسی برشود. بعدها منتقدان سبزیجات را کار کمتر شناخته شده ای بیان کردند که استحقاق دیده شدن را داشت. ادموند ویلسون نویسنده و منتقد ادبی -که دوست و هم دانشکده ای فیتزجرالد نیز بود- یک نامه تجلیل آمیز برای فیتزجرالد نوشته که اتفاقا بخشی از آن را من ترجمه نموده ام و قسمتی از آن را در اینجا می گویم: تا جایی که به من مربوط می شود، فکر می کنم یکی از بهترین کارهایی است که نوشته ای...در کل نمایشنامه بی نظیری ست و بی شک یکی از بهترین کمدی های آمریکایی که تا به حال نوشته شده است. به نظرم تو به درک درستی از موضوعی که بدان پرداخته ای رسیده ای و خوب می دانی چه هدف و منظری را نشانه رفته ای ... تو یک استعداد عالی برای دیالوگ نویسی کمدی داری... باید نمایشنامه نویسی را ادامه بدهی. به هرحال اینجا یک سوال عظیم پیش می آید... ببینم تو اولیس جیمز جویس را خوانده ای؟ اگر نه که باید بگویم آن تصورات حاصل از مستیِ صحنه کاخ سفیدت باید یکی از همپوشانی های عظیم در ادبیات باشد. که همپوشان هم بود. چون فیتزجرالد آن زمان هنوز اولیس را نخوانده بود. این بخشی از مقاله ای است که دارم در خصوص فیتزجرالد و کتاب سبزیجاتش ترجمه می کنم. ولی خب همینطور که گفتید این نمایش با اقبال عمومی روبرو نشد.

نگاه فیتز جرالد به سیاست را می توان از این اثر فهمید. در این باره بیشتر شرح دهید. فکر می کنم در این کار جرالد، ادبیت بر سیاست غلبه دارد.

بله! سبزیجات یک هجویه سیاسی زیرکانه است. گرچه اثر نگاهی کاملا سیاسی و حتی به نظرم ضد تفکرِ غالب سرمایه داری و رویای دیکته شده آمریکایی دارد، اما سیاست زده نیست. به هر حال ادبیات است که برای نویسنده اهمیت دارد همانطور که در نگاهِ نمایشنامه اش پستچی بودن را بیشتر از رئیس جمهوری با اهمیت می داند. همه این ها را هم با زبانی ساده و بی تکلف بیان می نماید.

از طنزی بگویید که جرالد در نمایش جاه طلبی های یک انسان عادی که می خواهد رئیس جمهور شود،بیان می نماید. جنس طنز او چگونه است؟

اتفاقا شخصیتی که نمایشنامه حول او می چرخد: جری فراست آدمی است که جنس جاه طلبی هایش متفاوت است اما این کلیشه های رایج است که حتی غایتِ جاه طلبی افراد را نیز مشخص می نماید. فرد هم چشم باز می نماید و می بیند این کلیشه ها در ضمیر ناخودآگاهش نفوذ نموده و خواست هایش همان شده؛ بدون آنکه حتی بداند چرا. یک چیزی مثل این کلیشه جا افتاده در میان خودمان که همه باید تاجر باشند؛ وگرنه فردی بی عرضه تلقی می شوند.

جری فراست نماینده چه طبقه ای از جامعه آمریکا است. آیا او چیزی بیش از یک سبزیجات است؟

سبزیجات در واقع طعنه ای است به جمله ای که مشابه اش را بالاتر گفتم. شارلوت همسر جری فراست متنی را از روزنامه برای او می خواند که هر کسی که نخواهد و قصد این را نداشته باشد که در آینده میلیونر شود چیزی بیشتر از آنچه سگی نصیبش می شود گیرش نخواهد آمد و در واقع چیزی بیش از سبزیجات نیست که البته بعدتر در نسخه تصحیح شده برای اجرا این جمله حدف شد اما در بخش حذفیاتی که آن را ضمیمه کتاب نموده ام آمده است.من می توانستم این جمله آخر را مثلا چیزی جز سیب زمینی نیست ترجمه کنم که به ادبیات خودمان بیشتر نزدیک باشد؛ اما دلم نمی خواست وجه تسمیه این جمله با تیتر کتاب را خراب شود.

بعضی منتقدان این نمایشنامه را برای اجرا کاری سخت می دانستند؛ چراکه فیتز جرالد بیشتر به نوشتن و ایده این اثر توجه داشته تا به جذابیت ها و تکنیک های خلق صحنه های درام. نظر شما در این باره چیست؟

به عنوان کسی که در تئاتر خرده دستی بر آتش دارم با این حرف شما مخالفم. اتفاقا این نمایشنامه پتانسیل بسیار بالایی برای اجرایی شدن دارد. و کاراکترهایش خیلی نمایشی اند؛ اصلا برای بر روی صحنه رفتن خلق شده اند. حتی می توانم به جرات بگویم کاراکترهایش خیلی هم به یادماندنی خواهند شد. خصوصا که روی شخصیت دوریس و دادا(هوراشیو فراست) والبته آقای اسنوکز خیلی می شود مانور داد. کلیت اثر بسیار نمایشی ترسیم شده است. به خصوص آن صحنه ای که معلوم نیست چرا فیتزجرالد در نسخه تصحیح شده برای اجرا آن را حذف نموده:نبرد جزیره بازاد که اصلا عالی ست. البته این نظر من است و قضاوت اصلی قطعا با مخاطب است.